'Ik kreeg laatst de vraag wat we moeten denken van ‘Stone paper’, door de producent aangeprezen als ‘boomvrij papier’ - volgens opgave van de fabrikant wordt er voor de productie van papier calcium carbonaat gebruikt. ‘Boomvrij’ wil zeggen dat er geen bomen worden gekapt voor de productie van het papier en dat wordt blijkbaar gebruikt als een aanbeveling.
‘Boomvrij’ een aanbeveling?
Ik dacht het niet.
Landgoed Prattenburg
Ik was een tijdje geleden te gast op het landgoed Prattenburg bij Rhenen om een training bij te wonen voor FSC-gecertificeerde bosbeheerders. Het landgoed bestaat voor 360 hectare uit bos, is familiebezit en (natuurlijk) FSC-gecertificeerd. Het beheer van het bos van Landgoed Prattenburg biedt een mooie gelegenheid om aan te tonen dat houtkap juist een goede zaak is en dat dat heel goed kan zonder andere functies van het bos - zoals bijvoorbeeld natuur, het leveren van schone lucht en recreatie - aan te tasten.
Onderhoud lanen: kan het uit?
Beheerder Gerard Koopmans leidt de cursisten, tevens collega-beheerders, rond en vertelt over de verschillende uitdagingen waarvoor hij gesteld wordt. Hij vertelt dat het landgoed een belangrijke recreatieve functie vervult. Jaarlijks komen er heel veel wandelaars die vooral de afwisseling waarderen: Prattenburg kent een grote variatie aan bomen, een heidegebied, en – niet in het minst - heeft prachtige lanen. Maar het kost grote inspanningen om die lanen te onderhouden en te zorgen voor de broodnodige verjonging. Koopmans stelt zelfs dat er een ‘serieus laanverjongingsprobleem’ is. Houd de bomen langs de lanen maar eens in goede conditie, zorg ervoor dat de Amerikaanse eik zoveel mogelijk vervangen wordt door inheemse boomsoorten zoals beuk (“die Amerikaanse eik fietst door andere doelstellingen heen, het is een zich agressief verjongende boomsoort”), en zie dat ook allemaal maar eens te betalen.
Die kosten van bosbeheer komen deze middag vaker terug. Voor de openstelling van het bos wordt een minimale bijdrage van de overheid ontvangen. Dat is echter lang niet genoeg om de bossen te kunnen onderhouden.
Natuur versus productie
Tegelijkertijd werkt Koopmans aan het versterken van de natuurfunctie. Hij zorgt dat er stelselmatig meer dood hout in het bos voorkomt, dat bron van leven is voor heel veel dieren en planten en nestgelegenheid biedt aan vogels en zoogdieren. Hij zorgt er voor dat er een goede ‘structuur’ is: bomen van verschillende leeftijden naast elkaar en behalve een boomlaag ook ruimte voor struiken en planten. Hij verhoogt het aandeel inheemse boomsoorten ten koste van zogenaamde exoten, omdat de meeste dieren en insecten zich beter thuis voelen bij inheemse boomsoorten, omdat de bomen en dieren al vele eeuwen samen optrekken en op elkaar zijn ingespeeld.
Maar ja, die exoten. Vanuit de productiefunctie zijn uitheemse boomsoorten vaak weer een zegen. De Douglasspar bijvoorbeeld, die oorspronkelijk uit Noord-Amerika komt en daar beter bekend staat als Oregon Pine, groeit hard en levert een goede kwaliteit hout waarvoor een redelijke prijs betaald wordt. Koopmans ziet ze graag!
Balanceren
En zo ontstaat bij mij het beeld van de evenwichtskunstenaar, de bosbeheerder die met heel veel functies en belangen rekening te houden heeft: recreatie, natuur, productie. Ook van de vakman die op basis van kennis, heel veel en goed kijken, maatregelen neemt en de uitwerking van die maatregelen evalueert, lange- en korte-termijn doelstellingen van het bosbeheer verbindt. En van de financiële beheerder die kosten en baten van de bosbouw zorgvuldig tegen elkaar afweegt. Er moet verdiend worden: door verkoop van hout, door hardloopwedstrijden te organiseren waarvoor de deelnemers een bijdrage betalen, door andere creatieve vormen van fondsenwerving.
Houtproductie: het moet! Hout is een prachtige, natuurlijke, hernieuwbare grondstof. Binnen kaders, zoals bijvoorbeeld FSC die stelt, kan dat heel goed samengaan met andere zaken. Gebruik dat hout om er huizen van te bouwen, schuttingen, dekdelen, meubels, maar ook papier!
Boomvrij? Het kan helemaal niet als we een Landgoed zoals Prattenburg duurzaam in stand willen houden. Ze kunnen de boom in met hun steenpapier.'