Internationaal
In 1994 werd de Forest Stewardship Council (FSC) opgericht door internationale milieuorganisaties (zoals het Wereld Natuur Fonds en Greenpeace), door internationale vakorganisaties en door een groep van bedrijven om gezamenlijk vast te stellen wanneer er sprake is van goed bosbeheer. De organisaties en bedrijven bereikten overeenstemming over zogenaamde Principes en Criteria (P&C) voor verantwoord bosbeheer. Deze ‘spelregels’ voor goed bosbeheer vormen inmiddels al 25 jaar de basis voor certificering van bosbeheer wereldwijd. Een boseigenaar komt voor een FSC-certificaat in aanmerking wanneer een onafhankelijke partij vaststelt dat aan de eisen van de standaard wordt voldaan. Hout dat afkomstig is uit een FSC-gecertificeerd bos mag het FSC-label dragen en geeft de consument zekerheid dat het hout van verantwoorde herkomst is.
Ook in Nederland
Ook in Nederland is FSC vertegenwoordigd. Twintig jaar geleden werd FSC Nederland opgericht door een kopgroep van bedrijven en door het Wereld Natuur Fonds, OxfamNovib en Milieudefensie. FSC Nederland promoot het gebruik van goed hout en beheert de FSC-standaard voor Nederlands bos. Deze standaard is een nationale uitwerking van de eerdergenoemde Principes & Criteria. De standaard is opgesteld door een werkgroep waarin zitting hebben: Natuurmonumenten, soortenbeschermingsorganisaties verenigd in SoortenNL zoals de Zoogdiervereniging, de Vlindersticting, FLORON; FNV en CNV; Staatsbosbeheer, Kroondomein Het Loo, de Unie van Bosgroepen, de Federatie Particulier Grondbezit en AVIH (ondernemers in de bos- en houtsector). De FSC-standaard wordt onderschreven door WNF en IUCN als bestuursleden van FSC Nederland. Daarmee wordt de FSC-standaard voor Nederland breed gedragen door natuur- en milieuorganisaties, vakorganisaties en bedrijfsleven.
Vooral niet stoppen met kappen
Toepassing van hout, van veel meer hout, is een belangrijke klimaatmaatregel. Bomen leggen CO2 vast. Die koolstof blijft in het hout opgeslagen wanneer je het hout toepast in bijvoorbeeld een woning, een vloer of een meubelstuk. Hout is een bij uitstek klimaatvriendelijk en circulair materiaal en kan koolstof-intensieve (klimaatonvriendelijke) materialen zoals staal, beton en kunststof vervangen. Voorwaarde is natuurlijk wel dat het hout afkomstig is uit een aantoonbaar verantwoord beheerd (FSC-gecertificeerd) bos. Een tweede voorwaarde is dat je hout inzet voor een kwalitatief zo hoogwaardig mogelijke toepassing. Inzet van hout voor energieopwekking stellen we zolang mogelijk uit. Met verantwoorde houtkap verdient de boseigenaar op korte termijn en - bij verstandig beheer - ook op de langere termijn geld. Dat is een geweldige stimulans om het bos met al zijn functies (biodiversiteit, vastleggen van CO2, voorkomen erosie, recreatie) duurzaam in stand te houden met alle CO2 die in het bos is opgeslagen.
De Nederlandse FSC-standaard
De eerste FSC-standaard voor Nederland dateert van 15 jaar geleden. Het was de allereerste standaard voor bosbeheer in Nederland en we hadden nog betrekkelijk weinig idee hoe die zou gaan uitwerken. Eén van de voornaamste lessen van 15 jaar certificeren is dat bosbeheer maatwerk is en afhankelijk is van een groot aantal factoren zoals beheerdoelstellingen, bosgeschiedenis, abiotische factoren en omgeving. Een simpel goed-fout schema bestaat niet. Daarom is er voor sommige onderwerpen voor gekozen om geen strakke richtlijnen voor te schrijven. Boseigenaren moeten in plaats daarvan een duidelijke visie en werkwijze opstellen voor een bepaald onderwerp en dit in de praktijk uiteraard ook uitvoeren (o.a. biodiversiteit, bosverjonging, houtoogst en erfgoed).
Bosverjonging
Bij duurzaam bosbeheer dient de productiecapaciteit van het bos in stand te blijven. Het voorkomen van overmatige kap en het creëren van succesvolle verjonging is hiervoor van belang. Daarom schrijft Eis 45 voor dat de beheerder een strategie heeft ontwikkeld voor houtoogst waaruit blijkt dat de productiecapaciteit van het bos op lange termijn in stand blijft en dat de bosbeheerder deze strategie uitvoert. De standaard schrijft niet voor op welke wijze kap plaats vindt. De keuze voor individuele kap, groepenkap of vlaktegewijze kap is onder meer afhankelijk van de plaatselijke omstandigheden en het gewenste effect van bosverjonging. In de regel is het planten van bomen niet nodig en kan de beheerder natuurlijke verjonging aan het bos overlaten. Wanneer de gewenste boomsoort niet in de directe omgeving voorkomt, moeten bomen geplant worden.
Bodembewerking
Uitgangspunt is dat instandhouding van de (kwaliteit van de) bodem een belangrijk onderdeel van duurzaam bosbeheer is. Eis 40 luidt: De beheerder gebruikt tijdens beheerwerkzaamheden machines en werkmethoden die de schade aan flora en fauna, blijvende opstand, dood hout, bodem en aardkundige/spirituele/cultuurhistorische waarden minimaliseert. Daarnaast schrijft de standaard voor dat bodemverdichting met mogelijke negatieve gevolgen voor de beheerdoelstellingen wordt voorkomen (Eis 32). De beheerder beschermt waterlopen en waterlichamen en de oevers hiervan tegen negatieve effecten. Opgetreden schade wordt hersteld. (Eis 41)
Omzetten van bos in (ander) natuurtype (heide, stuifzand):
Omzetten van bos wordt door FSC uitgesloten tenzij voldaan wordt aan vier zorgvuldigheidseisen (zie Eis 2). Die zijn:
- a) er mag geen omvorming plaatsvinden in gebieden met een uitzonderlijk hoge concentratie van zeldzame soorten of zeldzame cultuurhistorische elementen en structuren (zgn. High Conservation Values) en;
- b) omvorming mag niet meer dan 5% van het totale oppervlakte van de beheereenheid omvatten, en;
- c) omvorming mag niet meer dan 0,5% van het totale oppervlak van de beheereenheid in één jaar omvatten, en
- d) omvorming mag alleen plaatsvinden als er aantoonbaar sprake is van duidelijke en langetermijn natuurbeschermingsdoelen binnen de beheereenheid.
We overwegen nu (mede ingegeven door de recente discussies) om bij omvorming altijd compensatie te verlangen ook wanneer ontheffing van de herplantplicht door de Provincie is verleend.
Biomassa
Op voedselarme, verzuringsgevoelige en droge gronden is de verbranding of afvoer van tak- en tophout niet toegestaan (Eis 47). Het verwijderen van ondergrondse biomassa is niet toegestaan (Eis 48). FSC gaat over bosbeheer en schrijft niet voor hoe dat hout elders in de keten wordt toegepast.
Bestrijdingsmiddelen
FSC stelt zich ten doel om op termijn het gebruik van bestrijdingsmiddelen in het bosbeheer volledig uit te bannen.
Op middellange termijn is het gebruik van van (zeer) schadelijke bestrijdingsmiddelen ofwel verboden (een lijst met 48 bestrijdingsmiddelen), ofwel ‘highly restricted’ (een lijst met 120 bestrijdingsmiddelen) ofwel ‘restricted’ (een lijst met 221 bestrijdingsmiddelen).
In de Nederlandse standaard staat: De beheerder gebruikt alleen chemische en/of biologische bestrijdingsmiddelen als er geen haalbare alternatieven zijn. Dit betekent dat er geïntegreerde plaag-bestrijding moet worden toegepast. In het geval dat er bestrijdingsmiddelen worden gebruikt dient er een flink aantal (nader omschreven) zorgvuldigheidseisen in acht te worden genomen.
De volledige FSC-standaard kan hier worden geraadpleegd.